Spiegelmoeders

'Indrukwekkende toevoeging aan de geschiedschrijving van de Holocaust'

'Van der Wel wilde voor haar scriptie onderzoeken wat Jood zijn voor verschillende generaties betekende en betekent, wat ze perfect heeft gedaan. Haar beschrijving laat verschillende schakeringen van Joodse identiteit zien in de afgelopen 150 jaar. (...) Haar kracht ligt in de integratie van de ervaring van de grootouders met Judy en Selly en hun kinderen.'

'Andere kijk op een familiedynamiek'

'De buitenstaandersblik van de niet-Joodse Van der Wel biedt een andere kijk op een familiedynamiek die veel NIW-lezers maar al te goed van binnenuit zullen herkennen: het zwijgen over het oorlogsverleden, dat desondanks altijd aanwezig is en ook zijn stempel drukt op de volgende generaties. Maar ook de hoop en de trots van een familie die ondanks alles doorgaat en maatschappelijk succesvol wordt. Hoewel Spiegelmoeders stevig onderbouwd is met voetnoten, stambomen en historisch beeldmateriaal, leest het vlot dankzij de levendige citaten uit de vele interviews die Van der Wel met de tweeling en hun nakomelingen hield.'

Boek van de dag

'Dat de gruwelijkheden van de Tweede Wereldoorlog nog generaties lang kunnen na-ijlen, wordt weer schrijnend duidelijk in het boek Spiegelmoeders.'

'Een prachtig voorbeeld van de mogelijkheden die literaire non-fictie te bieden heeft'

'Judith van der Wel gaat de complexiteit van herinneringen niet uit de weg. Ze brengt tegenstrijdige verhalen en laat – wanneer er geen objectieve bewijzen voorhanden zijn – in het midden wie gelijk heeft. Hiermee toont ze aan hoe de persoonlijke interpretaties herinneringen kleuren, zonder hierbij afbreuk te doen aan de waardigheid van de personen in kwestie.'

'Van der Wel zorgt dat je als lezer een band voelt met de tweeling, waardoor je nog meer wilt weten over deze vrouwen.'

Dit voorjaar verscheen Spiegelmoeders van Judith van der Wel. Dit boek vertelt het verhaal van Judy en Selly Waagenaar, die deel uitmaakten van het Philips-Kommando van kamp Vught en op een dodenmars van kamp naar kamp werden gesleept. Aanvankelijk spraken de zussen daar niet over. Ze hielden liever verborgen dat ze Joods waren. Maar geleidelijk veranderde dat.

Judith van der Wel

In 2010 interviewde ik Judy en Selly voor het eerst voor mijn afstudeerscriptie. Ik was voorzichtig, want de tweelingzussen hadden duidelijk gemaakt dat ze nooit over hun Joodse achtergrond of de oorlog spraken. ‘We doen dit echt nooit,’ zeiden ze, ‘we doen dit voor jou.’ We dronken thee, maakten een wandeling en ik beloofde dat ze alleen hoefden te vertellen wat ze kwijt wilden. Na mijn eerste interview kwam ik nog eens terug voor mijn laatste vragen en belde na om te vragen hoe het ging. Een halfjaar later studeerde ik af.

In 2015 nam ik opnieuw contact op met de familie om te vragen of ik een boek over hen mocht schrijven. Judy en Selly stemden toe. Ze wilden hun verhaal bewaren voor het nageslacht en verwachtten toch niet meer te leven als het uitkwam. Ik interviewde hen opnieuw en zocht daarnaast andere bronnen: ik ploos boeken en archieven uit, reisde naar Auschwitz en sprak met familieleden en kennissen. Mijn interesse deed hen goed. We leerden elkaar beter kennen en met ieder bezoek groeide het vertrouwen.

Tijdens mijn onderzoek stuitte ik op een interview van Jeroen van den Eijnde, inmiddels directeur van Nationaal Monument Kamp Vught. Hij was de enige aan wie de tweeling eerder hun verhaal had gedaan. Toen hij van mijn boek hoorde, nam hij contact op met Judy en Selly en vroeg hun of ze wilden spreken tijdens Dodenherdenking. Na lang aarzelen besloot de tweeling om op 4 mei 2016 een toespraak te houden. Die dag was loodzwaar voor hen, maar na afloop hadden ze het gevoel dat er een last van hun schouders was gevallen. ‘We hebben het van ons afgepraat,’ zeiden ze. Vanaf dat moment hoefde ik hun namen niet langer te anonimiseren.

Dit voorjaar verscheen mijn boek, Spiegelmoeders. Judy leeft niet meer. Selly is bijna 92 en mist haar zus enorm, juist nu hun verhaal ook door anderen kan worden gelezen. Gelukkig heeft ze familieleden en kennissen om zich heen die haar steunen en prijzen om haar moed het zwijgen te doorbreken.